11 - November - 2014, 28 : 03 PM
بررسی واژه های «دجله و اروند»
دیگلَت , تیگریس , آرنگدرخاور کشور عراق ، بویژه نزدیک مرزهای جنوب باختری ایران، رودی پر آب روان است که آب آن آرام آرام بسوی شاخابه فارس می رود و نزدیک شاخابه با «فرات» یکی شده، نام «شط العرب» را به خود می گیرد.
این رود پرآب از دید نامگذاری پیشینه ی چند هزار ساله دارد و آنچه که در زیر می آید، نمایانگر دگرگونی نام هایی است که تاکنون برای آن گفته شده است.
درکتاب ورجاوند یهودیان (سِفر پیدایش) «حِدّاَقَل» نامیده شده است. در زبان یونانی «تیگریس» گفته می شودکه از «تیگرا»ی پارس گرفته شده . در زبان بابلی «دیگلات» می گفتند. و در زبان ایلامی نیز «تیگرای» گفته می شد .
برخی از واژه شناسان ، بویژه کارشناسان زبان پارسی کهن برآنند که «اروند» به معنای «تند و تیز و چالاک است» و از ریشه ی باستانی «اَئوروَنت» گرفته شده و واژه ی «اَئوروَنت» در پارسی میانی (پهلوی ساسانی) به «اروند» دگرگون شده و چون این رودخانه گسترده و تندرو است آن را «اروندرود» گفتند!
برخی دیگر برآنند که نام «ارنگ رود» را نیز که به این رود داده اند از ریشه ی «اَراوند» می آید، به معنای «رودرنگارنگ» و «رود آراسته».
زیرا در بخش های گوناگون سال به انگیزه ی بارندگی های گوناگون گهگاه رنگ آب آن دگرگون می شود.
در سنگ نوشته های «زوراء» رود یاد شده «دِگلَت» نامیده شده است و واژه شناسان برآنند که واژه ی «دجله» تازی شده ی واژه های «دِگلت». «دیگلات» و «دی ایگرا» است زیرا در سنگ نوشته های ایلامی نیز آن را «دی ایگرا» نوشته اند.
با یک نگاه سرسری به خوبی روشن می شودکه نخستین نام این رود «حِدَّاَقل»» بوده ولی با گسترش شاهنشاهی ایران و یونان وکشاکش میان این دو فرمانروایی نیرومند، این رود میان این دو نیرو جای گرفت، بر این پایه نام هایی یافت که با دگرگونی هایی جای خود را به دیگری دادند.
به گفته ی دیگر به: «تیگر، تیگرا، دی ایگرا، دیگلات، دِگلِت و دیجلَت» نامیده شد و واژه ی «دیجلَت» به زبان تازی «دجله» شد.
برخی دیگر از واژه شناسان برآنند که «تیگِر» و «تیگرا» واژه های پارسی سره هستند که یونانی ها از پارسی گرفته و بکار برده اند و «دیگله» نیز دگرگون شده ی دیگلات پارسی است که «دجله» شده است و برگه ی استواری که در این زمین دارند، سنگ نوشته ی داریوش بزرگ در بیستون است که این رود را «تیگِر» خوانده . «یاقوت حموی» در «معجم البلدان» این رود را «دیله» و «کودک دریا» , «اربل رود» , «آرَنگ رود» هم نوشته است.
برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع