21 - March - 2014, 15 : 02 AM
ریشه یابی واژه ی «سوگند (خوردن) آو وَنت سوکنتا»
آیا تاکنون از خود پرسیده ایم چرا واژه ی «سوگند» را با ریشه ی کار واژه ی«خوردن» بکار می بریم؟ (حتا واژه «<قَسَمِ» تازی را نیز با ریشه ی کار واژه ی «خوردن» بر زبان می آوریم). سیامک سوگند «خورد» که هرگز پرویز را ندیده است.
پریوش گفت: سوگند «می خورد» که این نوشته از من نیست.
دانش آموزان سوگند «خوردند»که در آموختن ، کوشا باشند.
ما قسم «می خوریم» که در راه میهن جانفشانی کنیم.
سربازان سوگند «خوردند» و سر دوشی گرفتند.
پاسخ آن است که در زمان های دور، هنگامی که دو یا چند تن با یکدیگر درگیر می شدند و کار به دادگاه های آن روزی می کشید ، داور دادگاه یا پی می برد که چه کسی یا کسانی گناهکارند و یا داستان میان آنهابسیار پیچیده بود، به گونه ای که داور نمی دانست گناهکارکیست.
در صورت نخست برای او آسان بودکه رای به گوشمالی و پاداَفره گناهکار بدهد ولی هرگاه ، کار تا بدان پایه پیچیده بودکه نمی توانست گناهکار را از بی گناه جداکند، روشی را که در آن هنگام روا بود، بکار می گرفت و آن روش چنین بودکه دستور می داد آوندی (ظرفی) را که در آن آب آمیخته به گوکرد ریخته بودند بیاورند.
به این آبگونه، در زبان اوستایی «آو + وَنت + سوکِنتا» می گفتند..
همان گونه که می بینید این ساخت از سه بخش «آو + ونت + سوکنتا» ساخته شده است.
واژه ی «آو» همان ریخت باستانی واژه ی «آب» است.
«ونت» که در زبان اوستایی به گونه ی «پیشوند» بکار می رفت ، در زبان پهلوی ساسانی و اشکانی و پارسی امروزی به گونه «پسوند» بکار می رود ، درکاربرد معنای «دارنده» می آمده .
به هرروی، داور دادگاه می گفت که «آو ونت سوکنتا» (آ ب گوگرد دار) را به دادگاه بیاورند و به دو سوی کشاکش و درگیری دستور می داد که این آب را بیاشامند و بدین گونه راستگویی و دروغگویی آنها را می آزمود.
«کارل فردریک گلدنر» خاورشناس نامداردر این باره می گوید :
چون گوگردِ مُلیّن (آبکی و اندک و سبک) اثرش مشکوک است، می توان پنداشت که در روزگار پیشین به هنگام دادرسی، آن را به آب آمیخته، به متهم می نوشانیدند و از روی دفع شدن از شکم و یا ماندن آب در شکم، گناهکاری یا بی گناهی او روشن می شد...
این روش را «خوردن سوگند» (یعنی خوردن آب آغشته به گوگرد سبک) می نامیدند . زمانی که تازیان به ایران آمدند و واژه ی «قسم» نیز درکاربرد «سوگند» بکار رفت، این واژه ی تازی را هم باکارواژه ی «خوردن» بکار می گیرند. ساخت های «سوگند خوردن» و «قسم خوردن» را درگفتار پارسی زبان های امروزی بسیار شنیده و خوانده ایم.
در پایان این گفتار، از زبان چامه سرایان نامور ایرانی، چند نمونه می آورم.
برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع