تالار میدوری

دوستی می گفت: چرا در زبان پارسی برای هر رنگی، نامی ویژه نداریم و برخی از رنگ ها را با پسوند ‌«ی‌» به چیزی که آن رنگ را دارد وابسته می کنیم؟
برای نمونه: چرا می گوییم: (آبی. قهوه ای. خاکستری.ارغوانی. مشکی و... و..‌» ؟ یعنی این رنگ ها را به واژه های دیگری مانند: (آب. قهوه. خاکستر. ارغوان، مشک و... و...) وابسته می کنیم.
به گفته دیگر، چرا برای رنگ ‌«آبی‌» یک واژه ی ویژه نداریم و این رنگ را به ‌«آ ب وابسته می کنیم و ‌«آب + ی‌» می گوییم؟
پاسخ این دوست باریک بین آن است که در زبان پارسی میانی (و یا حتا در آغاز پارسی دری) ما برای همه ی رنگ ها، نام و واژه ی ویژه ای داشتیم ولی رفته رفته به انگیزه سست اندیشی و آسان گیری، بسیاری از نام های رنگ ها، ازگفتار و نوشتارمان بیرون رفتند و چون در پهنه ی دستورزبان پارسی، رنگ ها در رده ی زاب ها (صفت ها) هستند، با افزودن پسوند «ی» وابستگی به بیشتر آنها، آن گونه رنگ ها، را به چیزهایی که دارای آن رنگ ها هستند وابسته کرده ایم.
»مانند: «خاکستری.گلی. ارغوانی. شیری. جگری. توسی. آ بی و... و... و...
در جایی که در یک زبان زنده، مانند زبان ما، هر رنگی واژه ی ویژه ای دارد و ما هم داشته ایم و هنوز برخی از آنها را بکار می بریم.
مانند: ‌«سیاه . سپید . سرخ . سبز . زرد . بنفش وکبود».
در اینجا برخی ازواژه های دیگر را که داشته ایم ولی بکار نبرده ایم و اندک اندک از یاد مارفته اند، نام می برم.
لال = سرخ درخشان (این واژه را به سنگ سرخ پر ارزشی نیز می گفتیم و تازیان همین واژه راگرفتند و «لعل‌»گفتندکه نام همان «سنگ لال‌» پارسی است.)

عنصری می گوید: دولب چو نار کفیده , دو رخ , چو سوسن سرخ دو رخ چو ناز شکفته , دو لب چو لاله ی لال

اَل . آلا . آله = سرخ روشن . نباتی . شکری

فرخی می سراید: ازتازه گل و لاله که در باغ بخندد درباغ نکوتر نگری , چشم شود «آل»

صائب می گوید : رحمی به شیشه خانه دل های خلق کن از می مکن دو آتشه این رنگ «آل» را

چرک = خاکستری , رنگ سپیدی که کثیف و پلید می شد . چون از رنگ سپید به خاکستری می رفت , «چرک» می گفتند و می گویند .
سُرنج = نارنجی
شنگرف = نارنجی تیره مایل به سرخ

چامه سرایی به نام خسروانی می گوید: چنانکه خامه ز «شنگرف» برکشد نقاش کنون شود مژه ی من به خون دیده خضاب

فرخی سیستانی می سراید : بجای نشنگرف» اندر نگاره هاش عقیق بجای ساروج اندر ستانه هاش دُرَر

در ویس و رامین می خوانیم: ز کافوری تنش «شنگرف» می زاد چنان کز کوه سنگین لعل و بیجاد

ماغ = خاکستری مایل به سیاه (میخ هم گفته اند) و یا سیاه مایل به آبی (به همین انگیزه به مرغابی های سیاهی که رنگ پرهایشان مایل به آبی باشد نیز «ماغ» می گویند .

رودکی می گوید: «ماغ» در آبگیر گشته روان راست چو کشتی ای است قیر اندود

و فردوسی می سراید: چو خسرو گشاده در باغ دید همه چشمه ی باغ پر «ماغ» دید

گَمَست = کبود مایل به سرخ

از فرخی سیستانی است: میان خواجه و تو و میان خواجه و من تفاوت است چنان , چون میان زَرد و «گَمَست»

کَرم = قهوه ای (همین واژه به لاتین رفت و creame گفته شد) .
فِرنر = سبز سیر

بور = سرخ مایل به زرد یا سرخ مایل به قهوه ای (د اوستا این واژه «بوره» آمده است . همچنین به اسب مایل به قهوه ای نیز «بور» می گویند) .

دقیقی می گوید: ز «بور» اندر افتاد خسرو نگون تن پاکش آلوده شد پر زخون

زنگار = سبز مایل به قهوه ای (یا سبز مایل به نارنجی) برخی هم «قهوه ای مایل به نارنجی» گفته اند .
(هم میهنان شمالی ما به پوست های آفتاب سوخته ی قهوه ای شده «زنگالو» می گویند) .

سعدی می گوید: سعدی حجاب نیست , تو آیینه پاک دار «زنگار» خورده , کی بنماید جمال دوست

فرخی می سراید: تا باد خزان زرد کند , باغ چو زرنیخ چونانکه صبا سبز کند دست , چو «زنگار»

خشین = آبی تیره , آبی مایل به سیاه ( که گهگاه لکه های سپید هم داشته باشد) و شاهینی را که بال های تیره و خال دار داشته باشد «بازِ خشین» گویند .

کبود = آبی کدر , نیلی , لاجوردی , آبی مایل به سیاه

فردوسی می گوید: همه جامه کرده «کبد» و سیاه همه خاک بر سر بجای کلاه

بیجاد = سرخ تیره

عنصری می سراید: رخی چون نو شکفته گل هم گلبن به رنگ گل همه شمشاد پر سنبل , همه بیجاد پر شکر

اَتوراسترگون = خاکستری روشن .

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع